Parafię Tyczyn uposażył król Kazimierz Wielki równocześnie z założeniem miasta, przywilejem lokacyjnym z dnia 14.03.1368 r. Prawdopodobnie w tym roku zbudowano drewniany kościół i postarano się o proboszcza. W 1419 r. występuje jako zorganizowana i rozwijająca się parafia. Kościół murowany, który po wielu przebudowach przetrwał do dziś. Zbudował go Jan Pilecki dziedzic Tyczyna, wojewoda krakowski w 1466 roku. W 1608 r. kościół obrabował Stanisław Stadnicki “diabeł łańcucki”a 01.09.1629 r. świątynia spłonęła wraz z miastem z powodu żydowskiego wesela . W 1657 r. miasto spalił Rakoczy. Kaplicę św. Stanisława Kostki wybudowali Kostkowie dziedzice Tyczyna przed 1646 r., zaś kaplicę św. Trójcy – Jan Klemens Branicki przed 1727 roku. Wspomniany dziedzic Tyczyna, Wielki Hetman Koronny, przebudował gruntownie kościół i budynki kościelne, a bp Antoni Wacław Betański (proboszcz parafii Tyczyn) uroczyście go konsekrował w dniu 26.05.1782 r. pod wezwaniem św. Trójcy, Matki Bożej Wniebowziętej i św. Katarzyny. Architektem przebudowy był prawdopodobnie H. Klemm. Kościół został odnowiony w 1850 roku oraz w latach 1890 – 1911. Obniżono dach zakrystii, wstawiono dwa okna w prezbiterium i sześć okien w nawach bocznych, a przy ścianach frontowych naw postawiono ciosowe ołtarze: św. Józefa (kosztem hr. L. Wodzickiego) i Matki Bożej (kosztem ks. proboszcza W. Cymbuła), a polichromię wykonał prof. Julian Krupski ze Lwowa w latach 1910-1911 roku. W 1978 i 1979 odnowił polichromię Józef Steciński z Jarosławia. Elektryfikację i radiofonizację przeprowadzono w 1952 r. Kościół stanowi zabytek architektury pierwszej grupy jako zespół kościelny (kościół, dwie dzwonnice, ogrodzenie, plebania i wikarówka). Posiada osiem obrazów S. Mirysa. Świątynia zaliczana jest do późnobarokowych, mury prezbiterium gotyckie, trójnawowa, bazylikowa. Wolnostojące kwadratowe wieże połączone z fasadą wklęsłymi ścianami parawanowymi mają wysokość ok. 18 m. Fasada dwukondygnacjowa, trójosiowa, podzielona trójkątnym przyczółkiem. Elewację kościoła, dwóch wież i starej plebanii zrobiono w 1994-1995 roku. Tyczyn stał się stolicą dekanatu,, co stało się jeszcze w 1910 r. kiedy utworzono dekanat tyczyński.

Historia świątyni

Późnobarokowy zespół kościelny w Tyczynie (kościół przekształcony z gotyckiego na późnobarokowy), otoczenie kościoła z dzwonnicami, ogrodzenie murowane z bramami, wikarówka i „stara plebania” – to według historyków – najbardziej znacząca w Małopolsce fundacja architektoniczna hr. Jana Klemensa Branickiego, jednego z właścicieli Tyczyna.

Jakie były początki tej pięknej świątyni? Król Kazimierz Wielki w akcie lokacyjnym z dnia 14 marca 1368 r. przeznaczył na założenie miasta Tyczyna 112 łanów tj. 2500 ha, a mającemu powstać kościołowi nadał 2 łany (ok. 50 ha) wolne od opłat. Parafia tyczyńska powstała później od miasta, gdyż diecezja przemyska, mająca prawo wydania dekretu o założeniu parafii, została założona 13 lutego 1375 r. Pierwszy kościół w Tyczynie musiał powstać pod koniec XIV w. gdyż wówczas żadne miasto nie mogło istnieć bez kościoła. W dokumencie Uniwersytetu Jagiellońskiego z 1405 r. widnieją nazwiska trzech studentów z Tyczyna, którzy zapewne musieli ukończyć szkołę parafialną przy kościele.

Pierwszy dokument dotyczący kościoła pochodzi z 1419 r. kiedy to biskup przemyski Maciej powołał Bractwo Kapłańskie dla obwodu tyczyńskiego, a kolejny biskup Janusz w 1421 r. zatwierdził statut bractwa. W 1454 r. Jan Pilecki ufundował mansjonarię ku czci Matki Boskiej przy kościele tyczyńskim, która składała się z trzech kapłanów i rektora szkoły. Pierwszy kościół najprawdopodobniej  drewniany, dopiero w 1466 r. Jan Pilecki – ówczesny właściciel Tyczyna zastąpił murowanym w stylu gotyckim (z którego do dziś pozostało tylko prezbiterium) pod wezwaniem Św. Katarzyny. Wiek XV i XVI to okres rozkwitu parafii. Burzliwe natomiast były dzieje świątyni w XVII wieku W czasie pożaru miasta w 1627 r. znacznemu  zniszczeniu uległ  także kościół, gdyż w 1629 runęły nadwątlone mury. Przez to kościół stracił status świątyni konsekrowanej. W latach 1631-1638 został odbudowany przez kolejnego właściciela miasta, Mikołaja Kostkę. Dobudował on jednocześnie kaplicę Św. Stanisława, w której został pochowany. W 1657 r. w czasie najazdu Rakoczego, kościół tyczyński został ponownie zniszczony przez pożar. Od początku XVIII w. kościół był ciągle rozbudowywany. W czasie 50-letniego władania Tyczynem przez Hetmana Wielkiego Koronnego Jana Klemensa Branickiego nastąpiło przekształcenie architektury i wyposażenia kościoła na styl późnobarokowy. Wzniesiono nową dzwonnicę, wykonano murowane ogrodzenie. W trakcie przebudowy kościoła w latach 1752-1763 zwiększono do dziwięciu liczbę ołtarzy, wzorowanych na ołtarzach rzymskich. Dobudowano też kaplicę Św. Trójcy. Z tego okresu pochodzi nowy budynek wikarówki, piętrowa plebania oraz nowe organy. Przebudowa i rozbudowa kościoła wiązała się z ówczesnymi planami podniesienia go do rangi kolegiaty i utworzenia w Tyczynie kapituły. 26 maja 1782 r. w uroczystość Św. Trójcy nowy proboszcz ks. Antoni Betański konsekrował na nowo kościół, któremu nadano potrójne wezwanie: Św. Trójcy, Wniebowzięcia Matki Bożej i Św. Katarzyny. Tyczyńskie dzwony miały też swoją historię. W kronikach z 1745 r. istnieje informacja o 3 dzwonach. Ks. Olcyngier wymienia pięć, z których ks. Franciszek Wolski zastał dwa: sygnaturkę “Św. Stanisław” i drugi dzwon „ Św. Antoni”. Nowe 3 dzwony odlano w 1925 r.. W 1941 r. Niemcy zarządzili oddanie dzwonów na wojnę. Pozostał stary zabytkowy dzwon „Antoni”. W 1959 przybyły z Przemyśla 3 nowe dzwony. W 1952 r. przeprowadzono elektryfikację zespołu kościelnego, a w 1953 zainstalowano nagłośnienie. W 1952 r. przy odnawianiu zewnętrznych ścian kościoła, odkryto na ścianie kaplicy Św. Stanisława zegar słoneczny z napisem: „Czas ucieka – śmierć goni – wieczność czeka”. W 1969 r. prowadzone były w kościele prace  konserwatorskie. Odnowiono też wszystkie ołtarze. Ponowne gruntowne prace renowacyjne i konserwatorskie elewacji zewnętrznej i całego wnętrza wraz z ołtarzami przeprowadzono w latach 2003-2013.

Późnobarokowe wnętrze

Kiedy w 1727 r. do prezbiterium dobudowano kaplicę Św. Trójcy (naprzeciw kaplicy Św. Stanisława) plan kościoła otrzymał formę krzyża łacińskiego. W latach 1735-1745 wykonano nowy zespół sześciu murowanych ołtarzy ozdobionych gipsem i mozaikami.  Trzy ołtarze – główny, Św. Stanisława i Św. Trójcy, które wzorowane były na rzymskich dziełach jezuickiego architekta – Andrea Pozza, wykonali architekci – Jan Henryk Klemm i Gottfried Schulz.

Ołtarz główny

Murowany, ma linię prostą, dostosowaną do gotyckich proporcji prezbiterium. W górnym, owalnym obrazie namalowana jest Św. Katarzyna Aleksandryjska. Środkowy szczyt zakończony jest mitrą książęcą. Przy kolumnach znajdują się figury naturalnej wielkości: Św. Jana Chrzciciela (patrona fundatora) i Św. Longina (patrona stanu rycerskiego). Wielki obraz w centrum ołtarza przedstawia scenę Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Te dwa obrazy są prawdopodobnie autorstwa Szymona Czechowicza z ok. 1743 r. gdy artysta ten współpracował z J. K. Branickim. W latach 1760-1761 ołtarz otrzymał rokokowe cyborium podobne jak w kościele w Choroszczy, a w 1762 rokokowe antepedium z płaskorzeźbami: Ostatniej Wieczerzy, Ogrójca, Pojmania Chrystusa – analogiczne do tych z kościoła w Tykocinie. Tak więc kościoły fundacji J. K. Branickiego (Choroszcz, Tykocin, Białystok, Tyczyn) mają jednolite formy. W 1892 r. proboszcz Władysław Cymbuł usunął 6 zniszczonych ołtarzy w nawach bocznych, w miejsce których wstawił duże okna. Ołtarze w kaplicach Św. Trójcy i Św. Stanisława Kostki są murowane i marmoryzowane z rzeźbami stiukowymi.

Ołtarz Św. Stanisława Kostki  – we wnęce ołtarza przedstawiona jest wizja cudownej komunii, jaką miał młodzieniec w czasie choroby w 1565 r. Postać Św. Stanisława z różańcem u stóp unosi się w obłokach. Aniołek w jednej ręce miał trzymać Eucharystię, drugą ma wyciągniętą ku niebu. Obraz został uproszczony, gdyż w wizji komunię świętą przynieśli dwaj aniołowie w asyście Św. Barbary. Po bokach ołtarza znajdują się postacie: Anioła Stróża z dzieckiem i Michała Archanioła w formie uskrzydlonego rzymskiego rycerza z mieczem i tarczą, depczącego węża.

Ołtarz Św. Trójcy – we wnęce środkowej jest umieszczony krucyfiks o wygiętych ramionach, nad belkowaniem – wyobrażenie Boga Ojca z lewą ręką na globie, a prawą uniesioną w geście błogosławieństwa; wyżej – Duch Święty w postaci gołębicy na tle promienistej glorii. Po boksach ołtarza umieszczone są rzeźby Matki Boskiej i Św. Jana Ewangelisty z orłem u stóp. Te figury mogą łączyć się ze sceną Ukrzyżowania. Są niedużej wielkości, różnią się od rzeźb w kaplicy Św. Stanisława; być może zostały przeniesione z innego miejsca. Figura Św. Jana Ewangelisty ma kobiece rysy twarzy i fryzurę. Matka Bożą tchnie spokojem. W 1892 r. staraniem Ks. Cymbuła Władysława zostały postawione dwa ołtarze wykonane w Krakowie przez Adama Trembeckiego: Św. Józefa i Matki Bożej Roratniej. Fundatorami byli hr. Ludwik Wodzicki i ks. Władysław Cymbuł w 25 rocznicę swoich święceń kapłańskich. Wyposażenie ołtarzy sprowadzone zostało z Wiednia.

Obrazy (malowane)

W kościele wisi 10 obrazów: 4 obrazy ewangelistów, „ Opłakiwanie Chrystusa”, “Św. Piotr w okowach” ( w prezbiterium), „Trójcy Świętej” (na filarze za amboną), „ Zwiastowanie o męce” – „ Madonna Dolorosa”, „ Chrystus niosący krzyż” – na ścianie zachodniej, „ Ukrzyżowanie” – przedsionek koło zakrystii. Autorem malowideł ściennych był freskant z Białegostoku – Antoni Herliczka, podczas swych przyjazdów do Tyczyna, do hr. Branickiego w latach 1761 – 1763 roku.